Sovyetler Birliği’nin Dünyaya Bağışladığı Yazar Cengiz Aytmatov’u Kaybettik!
Zeynep KORU
12 Haziran 2008
Hepimiz onu, Kırmızı Eşarp adlı hikâyesinden uyarlanan “Selvi Boylum Al Yazmalım” filmiyle tanımıştık. Gelmiş geçmiş zamanların en çok sevilen Türk filmi. Yaşı şimdi 40’larına doğru ilerleyenler için filmin konusu tam bir devrim sayılırdı. Alışmıştık o zamanlar, filmlerin sonunda hep güzel kız ve yakışıklı oğlan birleşirdi, biz de mutlu olurduk. Ama bu filmin sonu hepimizi şaşırtmış, bir başka bitmişti. Asya âşık olduğu, sevdalandığı erkeği değil, zor durumunda ona destek olan, çocuğunu koruyan, kollayan Cemşid’i seçer. Şimdi Türkan Şoray bile itiraf ediyor; filmin sonunun öyle olmaması konusunda o zamanlar çok ısrarcı olmuş ama Atıf Yılmaz’ı ikna edememiş. Bir sevda hikâyesinde ezberimizi bozmuştu Kırgız yazar Cengiz Aytmatov. Emek veren kişiydi asıl sevgili. “Sevgi emekti”, “sevgi güzellikti”.
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nde 1928’te doğan yazar, dünyanın en çalkantılı dönemlerinde çocukluk ve ilk gençlik yıllarını yaşar. Sosyalizm kurulalı daha 10–15 yıl geçmemiştir ve 2. Dünya savaşı yaşanmaktadır. Köyündeki erkeklerin cepheye gitmiştir. Büyük sıkıntıların, sorumlulukların altında kalmıştır kadınlar ve çocuklar. Büyük acılar ve sıkıntılar yaşar. Köyündeki bu duruma göğüs geren kadınların acılarına tanıklık eder, ağıtlarını dinler. Yazarlığına kaynaklık edecek olan halk söylenceleriyle, destanlarla büyür. Tıpkı Yaşar Kemal gibi. İlk gençlik yıllarından sonra Moskova’ya gider. Maksim Gorki Edebiyat Enstitüsü’nde okur. Yazmaya bu yıllarda Pravda gazetesinde başlar. Roman ve hikâyelerinde, halk söylencelerini kendi yaratıcılık süzgecinden geçirerek, zenginleştirerek, yeni biçimde sunar. Akıcı, duru üslubuyla da okunmasına doyamadığımız halk hikâyeleri, romanları yaratır. 1957 yılında Sovyet Yazarlar Birliği’ne üye kabul edilir. 1963’te Lenin Ödülü’nü alır.
35 yaşında yazdığı Cemile adlı eseri için Fransız şair Aragon ‘dünyanın en güzel aşk hikâyesidir’ yorumunda bulunur. Bu dünyaca tanınmasına bir fırsat yaratır Tam 150 dile çevrilir eserleri.
Hem Kırgız dilinde hem de Rus dilinde yazar. Kırgız edebiyatı açısından yeri çok önemlidir. Kırgız edebiyatının kurucusu sayılmaktadır. Bu edebiyatın modern anlamda ki ilk hikâyeleri, ilk romanları onun kaleminden çıkmıştır. Kırgız edebiyatının tüm dünyaya tanıtılmasında önemli rolü olmuştur.
Yazdıkları bizim topluma da hiç yabancı gelmez. Bizden bir yazar gibi sayar onu. Ama ülkemizde ölümü üzerinden yapılan programlara baktığımızda Türk milliyetçiliği bakış açısıyla konu ediniliyor. Bu durum onun yazdıklarını değerlendirebilmek açısından son derece tehlikelidir. Cemile’nin aykırı sevdası bu bakış açısına sığmaz. Onu darlaştırmaktır, kısırlaştırmaktır bu tavır. Eşitlik, kardeşlik, dayanışma duygularının hissedildiği, kadının özneleştiği, savaşın yıkıcılığına karşı barışın savunulduğu eserleriyle Cengiz Aytmatov tüm insanlığın bir değeri idi ve tüm insanlık bunun kıymetini bildi.