Yılsonu yaklaştıkça asgari ücret tartışmaları kendiliğinden gündeme giriyor. Asgari ücreti belirleyecek Ekonomik ve Sosyal Konsey toplantıları sürerken sendikalarda belirgin bir tedirginlik yaşanıyor. Seçim havasına girilmeye başlandığından hükümette de benzer tedirginlik gözden kaçmıyor. Asgari ücretin ne olduğunu, ülkemizde asgari ücretin anlamını irdelemek için Dünyadaki duruma bir göz atmakta yarar var.
ILO verilerine göre yaklaşık 100 ülkede asgari ücret yasalarla belirleniyor. 28 AB ülkesinden 21’ inde ise asgari ücret yasaları bulunuyor. Öncelikle ILO verilerine göre dört tipik ülkede asgari ücret mekanizmalarına bir göz atalım.
Fransa 1950’den bu yana yasal asgari ücret (SMIC) bulunuyor. Bugün miktar 9.53 Euro. İşçi ve işveren kurumlarına danışılarak her yılbaşında hükümet tarafından belirlenmekte. Hükümet gerekli görürse yıl içinde de artırıma gidebiliyor. Kontroller ise çok sıkı. Bir yıl içerisinde 18 milyon işçinin çalıştığı 1.8 milyon işletme, iş müfettişleri tarafından kontrol edilmiş. Asgari ücretin altında ödeme yapılan her işçi için ceza asgari 1500 Euro olarak belirlenmiş.
İngiltere asgari ücreti (NMW) yasalara getiren en son ülkelerden biri (1999). 1980 yılında çalışanların %80’i için Toplu İş Sözleşmesi (TİS) varken bu oran 1996’da %23’e düşmüş ve asgari ücret zorunlu hale gelmiş. Asgari ücret hükümet tarafından sendikalar ve işveren kurumlarının önerileri doğrultusunda seçilen 9 kişilik bir komisyon (LPC) tarafından belirleniyor. 2014 yılında 6.13 Euro olarak belirlenmiş. Kontrol vergi dairelerinin asıl görevlerinden biri olarak kabul edilmekte. Ceza her çalışan başına 20.000 Euro, ayrıca işverenin ismi kamuoyuna duyuruluyor.
Hollanda 1968 yılında asgari ücreti (WML) yasa ile belirlenmeye başlamış. Ancak TİS çalışanların %80’ ini kapsadığından uygulama alanı sınırlı. Asgari ücret haftalık çalışma süresine göre belirleniyor. 40 saat için 8.63 Euro, 36 saat için 9.58 Euro. Yılda iki sefer TİS’lerindeki ücret artışlarına göre artırılıyor. Ceza asgari ücret ödenmeyen her işçi için 10.000 Euro.
Daha önce sadece bölgesel asgari ücret belirlemesi olan Almanya’da 2015 başından itibaren genel asgari ücret uygulaması başlayacak. Almanya’da ayrıca kamu ihaleleri içinde yapılacak işler için asgari ücret belirlenmekte. Yeni yasaya göre sendika işveren ve hükümet temsilcilerinden oluşan bir komisyon her iki yılda bir asgari ücreti belirleyecek. Bunun nedeni hem TİS kapsamının geniş olması hem de oldukça yaygın olan bölgesel asgari ücretler.
Kanada ve Japonya’da sadece bölgesel asgari ücret bulunuyor, buna karşı ABD’de hem ülke çapında hem de bölgesel asgari ücretler bulunuyor.
ILO, asgari ücretin gelişimini izlemek için 21 AB ülkesine ek olarak 9 ülkenin tüm verilerini topluyor ve bunları oldukça ayrıntılı bir şekilde değerlendiriyor. Aşağıdaki tabloda bu ülkelerdeki aktüel asgari ücret ve bunun satın alma gücüne göre yeniden hesabı bulunuyor. Ek olarak 2013’ten ve 2001 yılından bu yana enflasyondan arındırılmış gerçek asgari ücret verileri bulunuyor.
Asgari saat ücreti 2014 (Euro)
| Ülke | Nominal | Satın alma gücüne göre | 2013 ten bu yana gerçek artış (%) | 2001-2013 arası gerçek artış (%) |
| Lüksemburg | 11.10 | 9.02 | 0.8 | 1.0 |
| Fransa | 9.53 | 8.71 | 0.2 | 1.4 |
| Hollanda | 9.11 | 8.32 | -1.4 | -0.2 |
| Belçika | 9.10 | 8.22 | -1.1 | 0.1 |
| İrlanda | 8.65 | 7.48 | -0.5 | 1.2 |
| Almanya | 8.50 | 7.06 | – | – |
| İngiltere | 7.43 | 7.13 | -0.7 | 1.9 |
| Slovenya | 4.56 | 5.30 | -1.1 | 3.3 |
| Malta | 4.15 | 5.36 | 0.8 | 0.4 |
| İspanya | 3.91 | 4.08 | -1.4 | 0.4 |
| Yunanistan | 3.35 | 3.58 | 0.9 | -0.8 |
| Portekiz | 2.92 | 3.34 | -0.3 | 0.5 |
| Polonya | 2.31 | 3.95 | 4.0 | 3.6 |
| Hırvatistan | 2.30 | 3.31 | 4.9 | 1.8 |
| Estonya | 2.13 | 2.34 | 9.3 | 6.2 |
| Slovakya | 2.02 | 2.78 | 2.7 | 3.5 |
| Macaristan | 1.97 | 3.24 | 1.8 | 2.4 |
| Çek Cumhuriyeti | 1.95 | 2.68 | 3.8 | 1.7 |
| Letonya | 1.76 | 2.69 | -1.0 | 8.2 |
| Romanya | 1.14 | 2.04 | 17.4 | 8.8 |
| Bulgaristan | 1.04 | 2.14 | 8.8 | 7.0 |
| Avustralya | 11.88 | 8.64 | 0.2 | 1.3 |
| Yeni Zelanda | 8.48 | 6.99 | 0.8 | 2.2 |
| Kanada | 7.44 | 6.42 | 0.2 | 1.3 |
| Japonya | 5.89 | 5.28 | 1.7 | 1.4 |
| ABD | 5.46 | 5.89 | -1.5 | 0.4 |
|
3.58 | 4.77 | 6.0 | 5.2 |
| Arjantin | 2.48 | 5.03 | 23.9 | 16.2 |
| Türkiye | 2.17 | 3.51 | 1.9 | 2.2 |
| Brezilya | 1.15 | 1.42 | 0.6 | 6.3 |
ILO verilerine göre tabloda yer alan 30 ülkeden 23’ünde 2013 yılı başından sonra asgari ücretler arttırıldı. En az artışın olduğu on ülkede bu artışlar %0.7 ila %2.6 arasında oldu. Daha sonraki 9 ülkede ise asgari ücretler %3.5 ila %9.7 arasında artış gösterdi. Söz konusu ülkeler içinde en yüksek artış %34.8 ile Arjantin’de olmuş, Romanya %21.4 ile ikinci, Letonya %12.9 ile üçüncü ve Estonya %12.1 ile dördüncü sırada yer almakta. Ancak bu ülkelerdeki enflasyon dikkate alınınca artış oranları biraz daha düşük düzeye iniyor.
2001 yılından bu yana olan gelişmeler dikkate alındığında gerçek asgari ücretlerin istisnalar dışında yerinde saymış olduğu görülür. Özellikle 2008 krizi asgari ücretleri adeta dondurdu. Bu nedenle İngiltere gibi ülkelerde asgari ücretlerin hızla artması istekleri giderek yayılmakta. Ancak pek çok ülkede sendikaların güçsüzlüğü ile gündeme gelen asgari ücretin artması yine sendikaların baskısı ile mümkün olabiliyor. Bu çemberin kırılması henüz ufukta görünmüyor.
Önemli bir gösterge de ülkelerdeki ortalama ücret ile asgari ücret arasındaki farktır. 25 ülke için yapılan bir değerlendirmede, 12 ülkede asgari ücret, ortalama ücretin %40 ile % 49’u arasında yer almakta. Japonya ve ABD’de ise asgari ücret ortalama ülke ücretinin %36’sı ve %38’i oranında.
Portekiz, Macaristan, Avustralya, Belçika ve Letonya’da bu oran %50 ila %59 arasında. Fransa, Yeni Zelanda ve Slovenya’da %60’ın üzerine çıkıyor, Türkiye ise % 73 ile ilk sırada yer alıyor. Bu çarpıcı gerçeklik ayrı bir incelenmeyi hak etmektedir.
Yıllara göre İngiltere, Fransa ve ABD’de nominal asgari ücret artışı (2000=100)
[button link=”www.sodap.org/mehmet-akyol-tum-yazilari/” align=”right” font_style=”italic” icon=”momizat-icon-pencil” icon_color=”#ffff00″]Yazarın tüm yazıları..[/button]