Küresel Gıda Fiyatları Yükselirken Birleşmiş Milletlerin Kaygıları Artıyor
Barry BEARAK/New York Times
5 Eylül 2010
İki yıl önce ok gibi fırlayan fiyatların tetiklediği gıda isyanlarının anıları hala tazeyken tarım uzmanları, Rus ihracat yasağı ve dünyanın diğer bölgelerinde kuraklık ya da seller dolayısıyla hasat sonuçlarının sorgulanır hale gelmesi sonrasında hızlı bir yükseliş gösteren buğday fiyatlarını temkinli bir şekilde izliyorlar.
Birlemiş Milletlere göre Ağustos ayında dünya ölçeğinde gıda fiyatları, büyük oranda, artan buğday fiyatları dolayısıyla %5 yükseldi ve bu durumdan ilk rahatsızlık işaretleri ekmek fiyatlarındaki %30 artışın tetiklediği çatışmalarda 10 kişinin öldüğü Mozambik’te patlak verdi.
Roma’daki BM Gıda ve Tarım Örgütü’nden bir ekonomist olan Abdolreza Abbasian konuyla ilgili “ İstikrarsız bir durum söz konusu” yorumunu yapıyor.
“İnsanlar birkaç yıl önce nelerin olduğunu hala hatırlıyor, dolayısıyla söz konusu olan, daha kötü şeylerin olabileceğine dair bir psikoloji ile beklentinin karışımı” diyor ve ekliyor “önümüzde kritik aylar var.”
FAO dünya çapında tarım uzmanlarını 24 Eylül’de arz meselesini ele almak üzere bir özel toplantıya davet etti. Geçtiğimiz on yılda buğday ticaretindeki büyük artışın kaynağının Karadeniz’in kuzeyinde uzanan topraklar olduğu düşünülürse bu toplantıda iklim dalgalanmaları ve istikrarsız hasatların ele alınacağı düşünülebilir.
Ortada sadece Rusya ile sınırlı bir durum yok aslında. Tarımsal uzmanların tahminleri Almanya ve Kanada’daki rekoltenin yağışlar ve seller dolayısıyla risk altındayken Arjantin, ve muhtemelen Avustralya’nın üretiminin de kuraklıktan büyük zarar göreceğini öngörüyorlar. Gelecekteki arz konusunda ortaya çıkan belirsizlikten kaynaklanan fiyat artışları dünyanın bazı bölgelerindeki yoksulların gelecek aylarda daha yüksek ekmek fiyatları ile karşı karşıya kalacakları anlamına geliyor.
Abbasian’a göre, gıda fiyatlarının; diğer bazı ürün fiyatlarının yanı sıra pirinç fiyatlarının üç katına çıkması sonrasında yaklaşık bir düzine ülkede gıda isyanlarının çıktığı ve en az bir ülkede hükümetin devrilmesine yol açtığı 2008’deki fiyat seviyelerinin hala yaklaşık %30 gerisinde.
Yine FAO kayıtlarına göre bu yılın buğday rekoltesi bilinen en yüksek üçüncü rakam fakat ani arz kesintileri piyasaları korkuya sürükledi. Haziran ayında Rusya sıcaklardan dolayı sadece birkaç milyon metre-ton kayıp tahmin etmekteydi fakat Ağustos ayı öncesinde toplam ürünün beşte birinin kaybedileceğini duyurdu. Bu dönemde buğday fiyatlarında iki kattan yüksek bir artış kaydedildi.
Kansas Buğday Komisyonu Başkanı Justin P. Gilpin” Durumun dikkatle takip edilmesi ve kaygılanılması için yeterince gerekçe var çünkü arz ile ilgili ciddi sıkıntılar yaşanacak. Pazarda ciddi bir belirsizlik var” diyor.
On yıl önce Karadeniz çevresi – özellikle Rusya, Ukrayna ve Kazakistan- uluslar arası buğday ticaretinin %4’üne kaynaklık ediyordu. Fakat dünya talebindeki artış büyük oranda bu bölgece karşılandı ve Abbasian’a göre uluslarası buğday ticaretinin %30’u bu bölgelerden karşılanıyor. Ve şimdi ilk defa bu bölge bir arz krizine kaynaklık ediyor.
Ağustos ayı başlarında Rusya yılsonunda gözden geçirmeyi vaat ettiği bir ihracat yasağı başlattı fakat geçtiğimiz perşembe Rus Başbakan Vladimir Putin tahıl ihracatı yasaklarının 2011 yılına sarkacağını açıkladı. Buğday fiyatları yeniden zıpladı ve artış etkisi mısır ve soya gibi diğer ürünlere de sıçradı. Dünya pirinç rekoltesi ile ilgili tahminler de geriye çekildi ama buna rağmen ürün miktarının 2009’dakinden yüksek olacağı ve yeni bir rekolte rekoru kırılacağı FAO tarafından açıklandı.
“Küresel rakamlara baktığınızda, Amerikalılar, Avrupalılar ve Avustralyalılar arzdaki düşüşü telafi edebilirler” diyor Abbasian buğday hasadını kastederek ve 2008 krizinin tekrarlanması ihtimalini yüksek görmediğini söylüyor fakat ekliyor “Bu tuzağa düşülmesi için hiçbir sebep yok ama psikolojik faktörler bir kez hakim olunca bu algıyı kırabilmek çok zor, hele de Rusya’dan kötü haberler gelmeye devam ederse.”
Ekmek ve elektrik-su gibi kimi diğer hizmetlerin fiyatlarındaki artışın başlattığı iki günlük isyan sonrasında Mozambik’in başkenti Maputo Cuma günü büyük oranda sakin görünüyordu. Fakat Sağlık Bakanı Ivo Garrido’nun demecine göre 10 kişi ölmüş ve 300 kişi yaralanmış. Bazı analizcilerin yorumlarına göre geçtiğimiz yıl hükümet seçimler öncesinde fiyatları yapay olarak düşük tuttuğu için Mozambik’te fiyatlar dünyanın birçok bölgesine göre çok daha keskin bir biçimde yükseldi.
Her meta için söz konusu olacağı gibi buğday kıtlığı ile ilgili tereddütlerde spekülasyon ve stokçuluğu tetikliyor ve uzmanlara göre bunların ikisi de devrede. Buğday için çok daha fazla paranın emtia piyasalarına akacağına inanılıyor çünkü faiz oranları çok düşük ve borsalarda fiyatlar çok dengesiz, bu yüzden de yatırımcılar paralarını Chicago Ticaret Borsasına yatırıyorlar.
Cornell Üniversitesi’nden uluslar arası tarım uzmanı Prof. Per Pinstrup-Anderson, iklim değişiminden kaynaklanan hava koşulu modellerindeki farklılaşmaları dünyanın idrak etmesi gerektiğini vurguluyor.
“Hava koşullarında ve bu yüzden de gıda arzında geçmiştekilerden çok daha büyük dalgalanmalar yaşayacağız ve bu yüzden de dalgalanan gıda fiyatları ile nasıl başa çıkacağımızı da öğrenmek zorundayız” diyor Prof. Anderson.